Ovaj svojevrsni hommage rane moderne iz dvadesetih godina XX vijeka ostao je nekako u sjenci većih arhitektonskih dešavanja, gdje su, sasvim opravdano, očekivano i razumljivo, prednjačili veliki objekti sa ambicioznijim, složenijim i zahtjevnijim projektnim programima i sadržajima
Grupacija pet slobodnostojećih višeporodičnih kuća u Ulici Dragiše Lapčevića br. 22–30
Piše: dr. Goran V. Anđelković, univ.dipl.ing.arh.
Faktografski podaci
Autor /arhitektura, enterijer i vanjsko uređenje/ Аrhitekte Ružica i Jovan Sarić
(Sardo arhitekti)
Naručilac: Eu invest gradnja
Izvođač: Eu invest gradnja
Tip objekta: Grupacija pet slobodnostojećih višeporodičnih kuća
Lokacija: Ulica Dragiše Lapčevića br. 22–30, Beograd, Zvezdara, RS
Period projektovanja: 2004-2005
Period izgradnje: 2006-2007
Pоvršina objekta: BRGP ≈440 m² /po objektu/
Broj stambenih jedinica: 20 /četiri po objektu/
Na zapadnоm obodu Zvezdarske šume, na mjestu nekadašnjeg planiranog međuratnog predgrađa Neznanog junaka, a u poslijeratnom periodu ovaploćenog u planski projektovanoj i izvedenoj stambenoj grupaciji, nastaloj pod jakim i moćnim uticajem tada aktuelne švedske stambene izgradnje, čijе arhitektonsko rješenje potpisuje ugledni i renomirani arhitektonski stvaralac toga doba Leon Kabiljo, u prvoj deceniji novog stoleća i milenijuma pojavljuje se pažljivo projektantski prostudirana i kontekstualno inkorporirana grupacija pet slobodnostojećih veišeporodičnih kuća u nizu, vrijedna pažnje i pomena.
Ovaj svojevrsni hommage kući rane moderne iz dvadesetih godina XX vijeka ostao je nekako u sjenci većih arhitektonskih dešavanja, gdje su, sasvim opravdano, očekivano i razumljivo, prednjačili veliki objekti sa ambicioznijim, složenijim i zahtjevnijim projektnim programima i sadržajima. I pored poštovanja prema autorima i njihovim naporima da pomire brojne faktore na relacijama naručilac – projektant – drugi učesnici projektantskog procesa – izvođač, što nije uvijek lako, niti jednostavno, potrebno je, ipak, a posteriori skrenuti pažnju stručnoj i široj javnosti i na druge svijetle primjere, koji su doprinjeli podizanju kvaliteta i ostvarivanju visokog standarda projektovanog i izvedenog arhitektonskog prostora. Oni su, također, sastavni dio talasa promjena jednog postojećeg milieua u beogradskoj i srpskoj arhitekturi na prelomu dva vijeka i dva milenijuma.
Produženu postmodernističku fazu, prouzrokovanu političkom i ekonomskom krizom tokom posljednje decenije XX vijeka, čiji repercussio se najviše odražavao u jednodecenijskom produžavanju rokova završetka gradnje započetih objekata, polako je zamjenjivao rafinirani i pročišćeni odnos prema primarnoj masi i plastici objekta. Novi kritički odnos poklopio se sa smjenom generacija na aktuelnoj arhitektonskoj sceni. U srpskoj i beogradskoj sredini, opterećenoj naslagama neriješenih pitanja i dodatno produbljenim brojnim problemima u prostoru, bio je preko potreban restart. Ta nasušna potreba za promjenama na polju arhitektonskog stvaralaštva bila je sastavni dio širih društveno-političkih promjena u Srbiji početkom novog vijeka i milenijuma, koje je moguće objediniti pod jednim zajedničkim imenom – tranzicija.
Tom kritičkom restartu na polju arhitektonskog stvaralaštva, kao i na podizanju kvaliteta i standarda projektovanog i izvedenog arhitektonskog prostora, najviše je doprinjela grupacija kuća u nizu u Ulici Milana Tepića br. 2–4, u beogradskom naselju Dedinje, arhitektonsko ostvarenje Dejana Miljkovića i Jovana Mitrovića. O značaju ove grupacije govori i činjenica da je Ljiljana Blagojević, ugledni istoričar i teoretičar savremene arhitekture na širem nekadašnjem jugoslovenskom prostoru, među prvima skrenula pažnju javnosti na hrabar i kvalitativan iskorak i pomak u savremenoj srpskoj i beogradskoj arhitekturi u prvoj deceniji novog vijeka.
Pokrenutom revivalu rane moderne na početku novog vijeka, zasnovanom na kritičkom i prostudiranom preispitivanju primarne mase arhitektonskog objekta, te na ponovnom vraćanju elementarizmu geometrijskih oblika, slijedile su mnoge srpske arhitekte toga doba. Obrisi takvog revivala mogu se vidjeti, između ostalog, i u grupaciji pet slobodnostojećih višeporodičnih kuća u Ulici Dragiše Lapčevića, u beogradskom naselju Zvezdara, čiji su autori arhitekte Ružica i Jovan Sarić. Taj obodni dio grada prema Zvezdarskoj šumi obilovao je bogatim građevinskim fondom starih i trošnih, uglavnom jednospratnih i dvospratnih, jednoporodičnih kuća sa baštama. Upravo su u njima arhitekte Sarići vidjeli vrijedan i dragocjen potencijal, koji se, u skladu sa vremenom i promjenjenim arhitektonskim jezikom, mogao primjeniti pri projektovanju i izgradnji nove višeporodične stambene grupacije u nizu. U svojoj težnji da očuvaju spiritus kuće u novoj grupaciji nisu se oslanjali na doslovno citiranje zatečenog građevinskog fonda, kako bi se možda očekivalo na prvi pogled, već su se trudili istinski da proniknu u suštinu metafizičkog značenja pojma kuća. Ovaj arhetip, najvjerovatnije i najstariji u arhitekturi, poslužio je autorima kao initial motiv pri koncipiranju forme i funkcije budućih višeporodićnih kuća u nizu. Sintagma »višeporodična kuća«, lucidno skrojena i vješto skovana od strane autora, naizgled sinkretična, na najbolji način opisivala je prelaznu formu stanovanja, koja je istovremeno baštinila kvalitetne i vrijedne elemente jednoporodičnog i višeporodičnog stanovanja. Ovaj aurea mediocritas, naročito nakon višedecenijskog imperativa na izgradnji velikog višeporodičnog stambenog fonda u Beogradu, doprinio je suptilnom nastanku jednog međutipološkog obrasca u savremenoj srpskoj i beogradskoj arhitekturi. Sprega racionalnog korištenja prostora, naročito u pogledu postizanja njegove maksimalne polifunkcionalnosti, s jedne, i finansijske isplativosti izgradnje jednog objekta, s druge strane, sublimisala je, zapravo, nove elemente upotrebne vrijednosti u uslovima takozvanog tranzicionog modernizma, karakterističnog za prvu i drugu deceniju XXI vijeka. Ovi elementi vidljivi su u autorskim nastojanjima da u skladu sa tadašnjim zeitgeistom оstvare kvalitetnu upotrebnu vrijjednost novih višeporodičnh kuća u nizu na zapadnom obodu Zvezdarske šume. I u toj nameri su, bez lažne skromnosti, uspjeli!
Osnovni zadatak pri oblikovanju višeporodičnih kuća bio je da svaki projektovani stan mora da ima svoj neposredni pristup, svoju baštu i svoje mjesto za auto. Vještim raščlanjivanjem prizmatične mase autori su postigli ova tri zahtjeva, ostvarujući tako aequitas svih projektovanih stambenih jedinica u ovoj grupaciji. Strmi, prirodni pad terena prema Sjevernom bulevaru i Ruzveltovoj ulici predstavljao je poseban projektantski izazov. Zatečena prostorna konstelacija navela je autore da razmišljaju »u kubu« i da se okrenu raumplanu, zapravo osnovnim postulatima arhitekte Adolfa Loosa i njegovih kuća iz dvadesetih godina prošlog vijeka. Iskustveno provjereni i potvrđeni Loosov obrazac poslužio je u vještom preklapanju četiri nivoa – niskog prizemlja, prizemlja, prvog i drugog sprata –, gdjje su bile smeštene dvoetažne stambene jedinice (dupleksi). Težnja ka maksimalnoj iskorištenosti sva četiri fasadna plana doprinjela je autonomnosti svakog objekta i jednom opštem utisku »razbijenosti« niza. To je utjecalo, između ostalog, na ostvarivanje prirodnog provjetravanja i osvjetljavanja svih projektom predviđenih stambenih prostorija. Inventivnim korištenjem prirodnog pada za formiranje eksternog, bočnog stepenišnog kraka prema stambenim jedinicama trosobne strukture u zoni niskog prizemlja i prizemlja ostvarena je veza između višeporodičnih kuća na nivou parternog rješenja. Na taj način je istovremeno očuvana jedinstvenost kompozicije višeporodičnih kuća u nizu kao jasno zaokružene i uobličene urbanističko-arhitektonske cjeline, te autonomnost pojedinačno svake od njih. Kod pomenutih stambenih jedinica u niskom prizemlju i prizemlju maksimalno je iskorišten potencijal oblikovanja proširene bašte, kao produženog oblika stanovanja, te prirodnog i logičnog nastavka objekta u nivou terena, sa ostvarenom vizurom i pogledom prema starom dijelu Beograda. Nedavnom izgradnjom novih objekata, nezgrapnih volumena i gabarita, kao nedvosmislena posljedica usvojenih novih planova detaljne regulacije, ova vizura, nastala plemenitom namjerom autora da se postignu nove vrijednosti u prelaznom obliku stanovanja na marginama velegrada, trajno je narušena. Strateškim povlačenjem prizemne etaže prema ulici Dragiše Lapčevića, kao i istovremenim isticanjem tananog hodničkog schleifea, sa osnovnim zadatkom pristupa stanovima četvorosobne strukture na prvom i drugom spratu, s jedne, te drugim pomoćnim i tehničkim prostorima u nivou niskog prizemlja (pod zemljom), s druge strane, dobijena su pokrivena mjesta za četiri vozila (u sistemu 2 + 2). Porijeklo ovog vještog detalja pokrivenog prizemlja primarnom masom objekta, doduše drugačijeg interpertiranog i prilagođenog, kako u oblikovnom rješenju višeporodičnih kuća, tako i u zatečenom prostornom kontekstu obodnog dijela grada pred Zvezdarskom šumom, može se tražiti u čuvenoj kući Le Corbusiera, značajnog predstavnika modernističke paradigme i modernog pokreta u arhitekturi – Villa Savoye (1931), u mjestu Poissy, u Francuskoj. Stanovi na prvom i drugom spratu dijelili su zajedničku komunikaciju, u vidu jednog stepenišnog kraka i malog podesta na njegovom kraju. Strateškim ostavljanjem dijagonalno praznih volumena na drugom spratu ostvarena je dinamična igra fasadnog pročelja i začelja, te pete fasade objekta (krova). Na taj način je maksimalno iskorišten potencijal pete fasade za formiranje zelenih krovnih bašti, sa ostvarenim vizurama prema starom delu grada (zapad), s jedne, i prema Zvezdarskoj šumi (istok), s druge strane.
Rješavanju prostorno-funkcionalne organizacije stambenih jedinica autori su pristupili provjerenom, iskustveno potvrđenom i dobrom poznatom vertikalnom planu razdvajanja dnevnih i noćnih funkcija. U odnosu na ranija, hrabra i smjela rješenja, poput recimo Doma Narkomfina (1928–1929) u Moskvi, arhitektonskog ostvarenja Moiseja Ginzburga i Ignatija Milinisa, odlučuju se ipak za konvencionalno rješenje – organizaciju projektovanog programa i sadržaja u jednoj spratnoj visini. Veza između dnevnog i noćnog bloka ostvarena je preko dvokrakog rektifikovanog stepeništa, strateški smeštenog u uskom, poprečnom i središnjom schleifeu, namjenjenom prostorima vertikalne i horizontalne komunikacije, te opslužujućeg servisa (higijensko-sanitarni čvor). U takvoj prostornoj konstelaciji, dvokrako rektifikovano stepenište poprima ulogu središnjeg motiva prostorno-funkcionalne organizacije stambene jedinice, oko kojeg se grupišu prostori oba bloka. Ovaj motiv zapravo se može sresti u nekoliko godina ranijem enterijerskom rješenju jednoporodične kuće (2001–2002) u Ulici Malog Radojice br. 19, u beogradskom naselju Dedinje, čije rješenje potpisuju isti autori. Ako je ova jednoporodična kuća na Dedinju bila eksperimentalni clarificatio autorskog izraza ovog bračno-arhitektonskog para na početku novog vijeka i milenijuma, onda je niz višeporodičnih kuća na zapadnom obodu Zvezdarske šume bio sasvim logičan nastavak, gdje su autori u potpunosti zaokružili vlastite stavove, te samim tim ostvarili kvalitetnu, kontekstualnu i prepoznatljivu autorsku arhitekturu.
Na donjoj etaži formiran je dnevni blok stambenih jedinica. Sastavljen je iz jedinstvenog i nedeljivog prostora sa namjenama i sadržajima dnevnog boravka, trpezarije i kuhinje. Pored te dnevne celine, kao zasebni, ali opet potrebni i neophodni entiteti pojavljuju se prostori ulaznog predsoblja – svojevrsna caesura između javnog i privatnog djela prostora –, i izdvojenog toaleta za goste. U stanovima »niže« zone program i sadržaj dnevnog bloka dodatno su obogaćeni uskom schleife terasom u celoj širini fasadnog začelja, koja je stepeništem neposredno povezana sa baštom na prirodnom terenu. Na taj način je suptilno formiran produženi dio dnevnog boravka na otvorenom, što je doprinjelo podizanju standarda i kvaliteta stanovanja. S druge strane, u dnevnom boravku stanova »više« zone pojavljuje se, sasvim opravdan, izuzetak. Zbog veće strukture stanova, u djelu osnove prema ulici predviđena je master spavaća soba za roditelje.
Na gornjoj etaži formiran je noćni blok stambenih jedinica. Oko malog, središnjeg, pretprostora grupišu se dvije spavaće sobe, sa orijentacijom prema zapadu (prizemlje i drugi sprat) i istoku (drugi sprat), dvokrako rektifikovano stepenište, higijensko-sanitarni blok i zelena krovna bašta. Inventivnom promjenom dispozicija higijensko-sanitarnog bloka u »nižoj« i »višoj« zoni postignuto je njegovo neposredno provetravanje i osvjetljavanje, što je doprinjelo podizanju kvaliteta i standarda projektovanog noćnog bloka u okviru dvoetažnih stambenih jedinica. Zelena krovna bašta, nastala pomenutom dinamičnom igrom raščlanjivanja prizmatičnog kubusa na svih pet fasadnih planova, doprinjela je stvaranju produženog intimnog (dječjeg) boravka na krovu kuća, neuobičajenom u dotadašnjem projektantskom praxisu srpskih i beogradskih arhitekata u korištenju ovog dragocenog potencijala. Takvim projektantskim rješenjem autori su pokazali da su razmišljali o zadovoljenju potreba svih potencijalnih grupa korisnika projektovanog stambenog prostora.
On the Western rim of Zvezdarska forest, the previous location of interwar suburb Neznanog junaka, and in the post-war period embodied in a planned and executed residential grouping, created under the strong and powerful influence of the then-current Swedish housing construction, whose architectural solution was signed by the distinguished and renowned architect of that time, Leon Kabiljo, in the first decade of the new century and millennium, a carefully studied design appears with a contextually incorporated grouping of five detached multi-family houses in a row, worthy of attention and mention. This kind of hommage to the house from the early modernism, the twenties of the 20th century, has remained in some sort of a shadow of the bigger architectural events, where, completely justified, greater objects with more ambitious, complicated and demanding project programs and contents were in the lead.
