Mnogi stručnjaci predviđaju da prozirni beton može dovesti do pozitivnih promjena na ukupnom tržištu.

Piše: Slobodan Maldini, arhitekta, pisac, umjetnik i teoretičar arhitekture

Biografija: Slobodan Maldini (1956) je arhitekta i pisac mnogobrojnih knjiga iz domena arhitekture, ali i drugih oblasti, koje je najčešće sam ilustrovao. Bio je višegodišnji profesor Novosadskog Univerziteta. Diplomirao je na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu 1980. Pohađao specijalističke i postdiplomske studije u zemlji i inostranstvu. Tokom 1977. specijalizuje arhitekturu italijanske renesanse u Vićenci, kod profesora James S. Ackermana (Harvard University) i profesora Wolfganga Lotza (Cambridge, Mass., MIT). Član je grupe MEC od 1981 godine. Član ULUPUDS-a od 1984. i dobitnik nagrade Udruženja. Jedan od najranijih protagonista postmodernog pokreta u arhitekturi početkom 1980-tih godina u nekadašnjoj Jugoslaviji. Dobitnik više nagrada za svoje arhitektonske projekte i učesnik na mnogobrojnim izložbama, među kojima su najznačajnije: Biennale de Paris (1985), Biennale di Venezia (1985)., zajedno sa drugim ikonama arhitekture, kao što su: Aldo Rosi, Tadao Ando, Mario Bota, Ralf Erskine, Norman Foster, Frank O. Gehri, Fumihiko Maki, Rafael Moneo, Renco Pijano, Zaha Hadid, Ričard Rodžers i drugi. Napisao je nekoliko knjiga, među njima je najvažnija Enciklopedija arhitekture u dva toma sa preko 30 500 odrednica i 6 000 ilustracija. U periodu od 2000 do 2006. Maldini je predavao teoriju arhitektonskog dizajna na Arhitektonskom fakultetu u Novom Sadu, držao je četiri kursa predavanja na teme: projektovanje zgrada banaka, hotelskih zgrada, biblioteka i škola. Najznačajniji je predstavnik alternativne arhitekture u Srbiji, čovjek iza kojeg je više od stotinu arhitektonskih projekata u Srbiji i inostranstvu, čovjek iza kojeg je zavidno bogato iskustvo, obrazovanje, rad, upornost.

Beton je najrasprostranjeniji građevinski materijal u svijetu. Međutim, istraživači i proizvođači rade zajedno na proizvodnji vrsta betona namjenjenih različitim uslovima i primjenama u arhitekturi i građevinarstvu, kako bi poboljšali ukupni kvalitet i ekonomsku vrijednost izgradnje.

Kao rezultat toga, nastao je jedinstveni proizvod od betona koji ima karakteristike prozirnosti, odnosno, njegova struktura je tako izrađena da prenosi svjetlosne zrake. Prozirni beton je stekao popularnost u mnogim industrijama širom svijeta, počevši od stanogradnje, pa sve do arhitektonskih objekata muzeja, galerija i tržnih centara. Kao građevinski materijal koji štedi energiju i ekološki je prihvatljiv, prozirni ili svjetlopropusni beton sada se sve više koristi u savremenoj arhitekturi, posebmo kao materijal za izradu pregradnih zidova u enterijeru.

Šta je potrebno da znate o ovom revolucionarnom pronalasku koji će, vjerujem, promijeniti sliku arhitekture u narednim decenijama?

ŠTA JE TRANSLUCENTNI BETON?

Tehnologija izrade prozirnog betona zasnovana je na konceptu „nano optike“, gdje se optička vlakna smještaju u strukturu betona prilikom livenja i na taj način djeluju kao prorezi putem kojih se prenosi svjetlost sa jedne strane betonske ploče na drugu. Koncept primjenjuje osobinu betona kao građevinskog materijala da ima dobru nosivost, odnosno, izdržava pritisak i sposobnost optičkih vlakana ravnomjerno raspoređenih unutar strukture betona da sprovode svjetlost. Na ovaj način, ostvarena je svjetlosna provodljivost jednog panela ili bloka od betona, što ima višestruke estetske i fiziološke efekte. Optička vlakna mogu da budu naznačeno vidljiva na površini betona, ali i skrivena, tako da ih nije moguće uočiti, već je primjetna sama svjetlost koja prodire kroz strukturu betona.

ŠTA SU OPTIČKA VLAKNA?

Optičko vlakno je vrsta optičkog provodnika svjetlosti radijalne simetrije, koja „vođenje“ elektromagnetskog talasa zasniva na efektu totalne unutrašnje refleksije. Ona su fleksibilna, transparentna, malih dimenzija, izrađena od stakla ili plastike, a služe kao prenosnik svjetlosnih talasa, a putem njih prenose i informacije. U sredini se nalazi jezgro, koje vodi svjetlost, okruženo sa omotačem sa nešto nižim indeksom prelamanja i zaštitnim slojem plastike.

Optička vlakna se najčešće koriste kao sredstvo za prenos svjetlosti između dva kraja vlakna i pronalaze široku upotrebu u optičkim komunikacijama, gdje omogućavaju prenos na veće udaljenosti i pri većim propusnim opsezima (brzinama prenosa podataka) od električnih kablova. Vlakna se koriste umjesto metalnih žica, jer signali putuju duž njih sa manje energetskih gubitaka; pored toga, vlakna su imuna na elektromagnetne smetnje, problem kome su podložne metalne žice. U savremenoj arhitekturi, optička vlakna se također koriste za osvjetljenje i imidžing, i često su umotana u snopove, tako da se mogu koristiti za prenos svjetlosti ili slike iz zatvorenih prostora, kao u slučaju fiberskopa. Posebno dizajnirana vlakna se koriste i u nizu drugih primjena, neke od kojih su optički senzori i laserska vlakna.

KRATKA ISTORIJA TRANSLUCENTNOG BETONA

Koncept prozirnog betona datira iz ranih 1900-ih, kada je veliki napredak na polju optičkih vlakana izrađenih na bazi polimera doveo do razvoja betonskih arhitektonskih elemenata sposobnih da prenose svjetlost. Iako je ideja o betonu koji propušta svjetlost postojala godinama, stvarni koncept prozirnog betona predstavio je mađarski arhitekta Aron Losonczi 2001 godine.

Kao pionir prozirnog betona, Losonczi je uspio da uspješno proizvede prvi providni betonski blok u roku od dvije godine od nastanka ideje o izradi „providnog betona“. Ovaj novi materijal nazvan je LiTraCon (skraćeno od Light Transmitting Concrete), i ubrzo je postao popularan u drugim zemljama izvan Mađarske, uključujući Italiju, Njemačku, pa čak i Kinu.

KAKO SE PROIZVODI PROZIRNI BETON?

Prozirni beton se pravi kombinacijom dva glavna materijala: finog beton, izrađenog sa cementom i sitnijim agregatima poput pjeska i optičkih vlakana.

Optička vlakna zamjenjuju druge agregate koji se danas dodaju u beton i imaju sposobnost da provode svjetlost iz vještačkih i prirodnih izvora, čak i pod upadnim uglom većim od 60 stepeni. U optičkim vlaknima koja se smještaju u beton postoje tri različita sloja – tamponski premaz, obloga i jezgro, a svjetlost se prenosi kroz jezgro.

Proces proizvodnje prozirnog betona sličan je postupku izrade tradicionalnog betona; jedina razlika leži u uvođenju strukture optičkih vlakana u sastav betona, u procentu zavisno od željenog cilja – intenziteta i količine provođenja svjetlosti kroz beton. Najčešće je procenat optičkih vlakana u masi betona oko 4% do 5% zapremine betona. Konkretno, proces uključuje alternativno dodavanje sloja vlakana u kalup, povrh malih slojeva betona u intervalima od 2 mm do 5 mm. Što je sloj tanji i manji, to više svjetlosti prolazi kroz njega. Važno je napomenuti da prozirni beton ne sadrži grube agregate jer oni oštećuju vlaknaste niti i sprečavaju prolazak svjetlosti kroz betonski blok. Također, pri pripremi betonske mješavine preferira se brzovezujući cement; zanatska glina se također dodaje kao osnova za postavljanje optičkih vlakana u beton. Nadalje, budući da je prozirni beton oblik prefabrikovanog betona, materijal se reže na blokove ili ploče, polira i šalje na upotrebu.

PRIMJENA TRANSLUCENTNOG BETONA U GRAĐEVINSKOJ INDUSTRIJI

U poređenju sa tradicionalnim betonom, upotreba betona koji propušta svjetlost nije toliko rasprostranjena. Međutim, koristi se u nizu finih arhitektonskih spomenika i zgrada, kao fasadni materijal, a posebno kao element enterijera arhitektonskih objekata kod kojih je potrebno obezbjediti svjetlost na samoj površini betonskog zida.

Prozirni betonski blokovi pogodni su za podove i trotoare, a koriste se i za stepeništa i stolove. Osim toga, prozirni beton se koristi u pregradnim zidovima, vratima, panelima itd. Doprinosi podizanju estetske vrijednosti i ljepotu unutrašnjosti osvjetljavajući prostor tokom dana prirodnim putem. Osim što osvjetljava tamna mjesta ili prostore bez prozora, poput podruma, koristi se za izgradnju trotoara i stepenišnih gazišta koji svijetle noću i pružaju veću bezbjednost pješacima i saobraćaju pored puta.

PRIMJERI KORIŠCTENJA TRANSLUCENTNOG BETONA

Iako upotreba translucentnog betona nije toliko rasprostranjena, postoji veći broj arhitektonskih projekata u kojima je ova tehnologija izrade betona iskorištena za izradu izvanrednih struktura.

„Evropska vrata“, izgrađena 2004. godine kao spomenik u znak proslave pridruživanja Mađarske Evropskoj uniji, jedna je od najpopularnijih znamenitosti u toj zemlji, prije svega zbog kvaliteta prenošenja svjetlosti.

Drugi nedavni primjer je Gradska biblioteka u Štutgartu u Njemačkoj. Dizajnirana od strane arhitektonskog biroa Yi Architects, struktura je popularna širom svijeta zbog svog kockastog i prozirnog krova koji omogućava prirodnom svjetlu da osvijetli područje ispod njega.

BUDUĆNOST TRANSLUCENTNOG BETONA KAO GRAĐEVINSKOG MATERIJALA

Prozirni – translucentni beton propušta približno dovoljno svijetlosti, zbog čega se smatra održivim materijalom koji je moguće upotrebljavati u svrhu smanjenja potrošnje električne energije. Stoga se u bliskoj budućnosti može koristiti kao ekološka alternativa tradicionalnom betonu. Osim ekonomskih i ekoloških prednosti, prozirni beton također čini arhitekturu vizuelno privlačnijom i povećava ukupnu estetsku vrijednost arhitektonske strukture. Međutim, uprkos raznim prednostima, postoji nekoliko ograničenja za njegovu upotrebu u velikim projektima.

S obzirom na to da su optička vlakna skup materijal, proizvodnja prozirnog betona je skupa u odnosu na tradicionalni beton. Još jedan razlog zašto prozirni beton ne može u potpunosti zamijeniti tradicionalni beton je nedostatak stručnosti. Za infuziju optičkih vlakana u betonsku mješavinu potrebna je kvalifikovana radna snaga, ali malo ljudi je upoznato sa ovom tehnologijom.

Sigurno je reći, da bi prozirni beton postao održiva alternativa, istraživanja će morati da pronađu ekonomične načine proizvodnje. Mnogi stručnjaci predviđaju da prozirni beton može dovesti do pozitivnih promjena na ukupnom tržištu i postati ekonomična i ekološki prihvatljiva alternativa tradicionalnom betonu. Kao rezultat toga, proizvođači sada naporno rade na razvoju prozirnog betona po nižoj cijeni, tako da on može postati pristupačna alternativa i za komercijalne i za stambene