Piše: doc.dr Igor Kuvač, dipl. inž. arh. 

Pop-up pergola, Krš, Trebinje, 2023. small SCALE tim Istraživačkog centra za prostor

Small SCALE tim Istraživačkog centra za prostor Banja Luka, od 2017. kontinuirano istražuje kokreativne i kolaborativne modele urbanog dizajna uz angažman lokalne zajednice u otvorenim javnim prostorima. Small SCALE projekti podrazumijeva istraživanje teme male razmjere urbanog prostora i analizu konkretnih primjera, prepoznavanje stvarnih problema i potreba specifičnog konteksta, zatim kolaborativni proces dizajna male urbane intervencije i njenu stvarnu izgradnju (obično u okviru studentske radionice) na konkretnoj lokaciji u otvorenom javnom sa naglaskom na učenje kroz realizaciju. Studenti i mentori su suočeni sa radom u multidisciplinarnom timu, ostvarujući saradnju sa različitim učesnicima procesa planiranja, projektovanja i izgradnje, uključujući lokalnu upravu, investitore i profesionalce. Projekat takođe uključuje izradu tehničke dokumentacije, promotivne aktivnosti za medije, stručnu i široku javnost. 

Small SCALE tim Istraživačkog centra za prostor Banja Luka je promjenjiv, a čine ga uglavnom mala grupa studenata Arhitektonsko-građevinsko-geodetskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci i grupa mentora sa istoimenog fakulteta i Istraživačkog centra za prostor. Koordinator projekta je doc. dr Igor Kuvač.

Od 2017. godine do danas, ovaj tim je radio na 10-ak projekata, od kojih je nekolicina izvedena, većinom u otvorenom javnom prostoru u Banjoj Luci, te jedan u Trebinju. Neki od njih su (1) Banjalučki mol, Banja Luka, 2017, (2) Grana od bora, Banja Luka, 2017, (3) BLink, Banja Luka, 2018, (4) Otvoreni amfiteatar, Banja Luka, 2019, (5) Odomaćivanje u javnom prostoru, Banja Luka, 2019, (6) Maslešino dvorište, Banja Luka, 2019, (7) EU Readr, Banja Luka, 2021, (8) PPPSP, Festival kanalizacionih cijevi, Banja Luka, 2021. Posljednji (9) u nizu je Pop-up pergola, koja je ljetos izvedena u okviru prvog StartArt! Fest-a, u naselju Krš u Trebinju, i čiji prikaz ovdje donosimo.

Pop-up pergola, Krš, Trebinje

Pop-up pergola – privremena prostorna instalacija u javnom prostoru naselja Krš (nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine) u Trebinju ukazuje na vrijednosti graditeljskog nasljeđa u pravcu razvoja održivog kulturnog turizma. Njena postavka predstavlja eksperimentalni model djelovanja u osjetljivim područjima graditeljskog i kulturnog nasljeđa. Takođe simulira mogućnosti aktiviranja drugih javnih prostora u naselju koristeći inovativne, kokreativne i kolaborativne prostorne taktike uz angažman lokalne zajednice (lokalnih umjetnika, zanatlija i kreativaca).

Naselje Krš, Nacionalni spomenik

Naselje Krš (poznato kao Omanovića-mahala) je jedno od najstarijih urbanih cjelina u gradu Trebinju, i dio je nacionalnog spomenika “Istorijsko gradsko područje Trebinja”. Mahala se tokom 17. vijeka razvila na strmim padinama sjeverno iznad Starog grada. Odlikuju je uske i strme ulice sa malim kamenim kućama za stanovanje. U dokumentu o zaštiti Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH navodi se sljedeće: “Objekti su gusto grupisani, skromnih dimenzija, prizemni ili jednospratni, natkriveni kosim krovovima pokrivenim kamenim pločama. Fasade su kamene, od lomljenog kamena slaganog u nepravilne redove. Po načinu gradnje i materijalima, arhitektura se označava kao pučka, karakteristična za Hercegovinu”.

Laboratorija kulturnog turizma

Nažalost, ovaj vrijedan spomenik, kulturno (graditeljsko) nasljeđe Bosne i Hercegovine je danas pomalo marginalizovan i slabo iskorišćen. Kao takvo, naselje Krš je dio laboratorije kulturnog turizma u okviru H2020 TExTOUR projekta, prepoznato kao prostorni poligon unutar pilot lokacije Trebinje, sa potencijalom za provođenje jedne od tri akcije koje doprinose integraciji kulturnog nasljeđa i turizma (kao vodeće privredne grane Trebinja).

StartArt! Fest, Krš, Trebinje, 3-7. 7.

Realizacija projekta Pop-up pergole je bila glavni dio prvog StartArt! Festa, održanog u periodu od 3. do 7. jula 2023. Program festivala je bio podijeljen u dvije cjeline, “Građenje Krša” i “Naseljavanje Krša”, a obuhvatao je nekoliko aktivnosti kao što su razgovor o projektu, muzičko veče, iskustvo građenja Krša za turiste i građane, te otvaranje dvije pop-up izložbe. StartArt! Festival, kao i cijeli projekat TExTOUR ko-finansira Evropska komisija.

Urbani dizajn

Ideja projekta je upravo akcentovanje potencijala naselja Krš u pravcu razvoja kulturnog turizma kroz aktiviranje otvorenog javnog prostora. Strateški izbor mjesta intervencije je rezultat analitičkog i kreativnog procesa u različitim prostornim razmjerama, te razumijevanja složene društvene i kulturne strukture prostora. Imajući u vidu kriterijume za razvoj small SCALE projekata, kao što su javno vlasništvo zemljišta, mala površina parcele, pristupačnost, vidljivost, centralitet, intenzitet mjesta, funkcija i druge, kao mjesto intervencije izabran je glavni plato naselja Krš. To je jedan mali skver unutar mahalske strukture mediteranskog karaktera, nastao blagim proširenjem Sunčane ulice, na mjestu poprečne veze između dvije strme ulice/stepeništa, koje naselje Krš povezuju sa dvije važne gradske ulice podno mahale, Luke Ćelovića i Beogradskom, odnosno CentromTrebinja. 

Ovaj plato je prema tome svojevrsni prošireni podest dvije strme stepenišne ulice, mjesto predaha i odmora, mjesto susreta i jedna prava personifikacija gradskog života. Zahvaljujući povišenoj koti terena i jednoj praznoj parceli na mjestu srušene kamene kuće (kakvih je nažalost puno u Kršu), plato je i jedna vrsta gradske terase i vidikovca sa kojeg se pruža predivan pogled na gradsku strukturu Centra Trebinja i neke od njegovih važnih repera kao što su Platani, Muzej Hercegovine, Hercegovačka Gračanica, padine brda Strač i druge. 

Pored svega navedenog, dodatni potencijal predstavlja divlja zelena struktura izrasla na praznoj parceli porušene kamene kuće i dugačka bijela klupa, sa drvenom oblogom sjedišta nastala na ostacima kamenog zida kuće. Klupa predstavlja centralni motiv prostora i ključni element urbanog mobilijara koji definiše mjesto susreta. Dio prepoznatljivog i bogatog mediteranskog konteksta takođe čine kameni zidovi, betonom obrađeni parter, drvena vrata i prozori na kućama, drvene grilje, male ulazne nadstrešnice, čelične pergole i žice po kojim se penje uglavnom loza, šarenilo cvijeća i veša na štirkovima, bujno zelenilo biljaka, i živahni komšiluk zainteresovan za prostor naselja, pomalo zabrinut za sudbinu i radostan zbog svakog malog znaka pažnje.

U ovom kontekstu, urbanistički i arhitektonski projekat predstavlja samo jedno novo čitanje i razumijevanje slojeva prostora, i njegovu suptilnu nadogradnju kroz blago dodavanje jednog novog sloja. Privremena prostorna instalacija je zapravo pergola sa tradicionalnim motivom mušebka (sjenila na prozorima starih kuća u Bosni i Hercegovini) i elementom bijelog platna koje vijori na vjetru, oboje u funkciji stvaranja sijenke i zaštite od sunca tokom vrelih ljetnih dana na intenzivnom hercegovačkom suncu. Pored karaktera obilježavanja ovog specifičnog mjesta, ovako promišljena struktura omogućava formiranje različitih ambijenata i korišćenje tokom više različitih perioda dana, kao i duže periode korišćenja jednako tokom svakog dana ili tokom sezone. Izvedena instalacija je događaj sama za sebe, simulira mogućnosti aktiviranja javnog prostora, a može da postane izložbeni prostor, prostor za koncerte, filmske projekcije, predavanja, okupljanja, druženja, odmor i sve drugo što kvalitetan otvoreni javni gradski prostor zapravo omogućava.

Pop-up pergola u potpunosti prati oblik parcele u formi izduženog pravougaonika i dugački potez elementa klupe, kojeg samo djelimično “obuhvata” formirajući prostore i međuprostore različitih karaktera (otvorene, poluotvorene, zatvorene, odnosno otkrivene, polunatrkivene, natkrivene, izložene, poluzaštićene, zaštićene…). Forma pergole dimenzija cca 300/900/300 cm ima poporcije izduženog horizontalno položenog kvadra, koji je formiran iz tri modula “žičanog modela” kocke dimenzija 300/300/300 cm. Pravilna dispozicija modula u nizu jedan iza drugog i njihov pravilan ritam uvode element novog geometrijski preciznog reda u prostor usitnjene i nepravilne strukture, te metodom kontrolisanog kontrasta doprinose savremenosti prostora. Sa druge strane, materijalizacija i usitnjeni ritam svih elemenata strukture uspostavljaju fini dijalog sa kontekstom.

Struktura je projektovana i izvedena sa samo tri građevinska (konstruktivna) elementa konstrukcije: (1) vitke drvene letve presjeka 5×3 cm, dužine 300 cm, (2) temeljne stope od betonskih blokova dimenzija 35/25/30 cm i (3) bijelo platno, koje djelimično prekriva drvenu strukturu. Svi elementi konstrukcije – stubovi, podužne i poprečne grede su projektovani kao udvojeni elementi čime je obezbijeđena dovoljna nosivost konstrukcije, dok strateški raspoređeni elementi mušebka imaju funkciju spregova i doprinose krutosti cjeline. Izbor elemenata konstrukcije doprinosi vitkosti, eleganciji i lakoći izgrađene trukture, koja ni po čemu ne narušava zatečeni ambijent, nego ga samo dodatno naglašava, blago nadograđuje, osvježava jednim novim savremenim slojem, kao snopom svjetla koji se pojavljue i nestaje i opet pojavljuje sa nadom za pravu i sveobuhvatnu urbanu transformaciju naselja Krš.

Podaci o projektu

Autori: Nemanja Ćuso, Miloš Marčeta, Nataša Jotić, Marijana Makarić, Tamara Novaković, Fatima Abazović, Branka Jakovljević i Dragoljub Kopranović, studenti; doc. dr Igor Kuvač, mentor; doc. dr Isidora Karan, Saša Zečević, MA Arh. i Dejan Puhalo, dipl. prostorni planer, ko-mentori.

Drugi small SCALE projekti

PPPSP (Pop-up pink pipes system pavilion), Festival kanalizacionih cijevi 2021.

Autori: Aleksandar Marić, Isidora Komljenović, Andrej Simićević, Vesna Antešević, Bosa Ostić, studenti; Igor Kuvač i Borjana Mrđa, mentori; Žana Topalović, Ognjen Šukalo, Isidora Karan i Milana Stijak, saradnici

Partneri: Ambasada Francuske u Bosni i Hercegovini, Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet i Akademija umjetnosti Univerziteta u Banjoj Luci, Grad Banja Luka, Kajak kanu klub Vrbas Banja Luka, Dajak klub Banja Luka

Autori videa: Milan Bajić i Nemanja Petković

Projekat je sufinansirala Ambasada Francuske u Bosni i Hercegovini

EU READR Biblioteka ispod krošnji drveća, Banja Luka, 2021.

Sutori: Miljana Gotovac, Sara Savić, Bogdana Uletilović, Jovana Jaćimović, Vladimir Smiljanić, Savo Malešević, Đorđe Grabljić, Stefan Čivčić, Ratko Parović, studenti; Nikolina Hassam Dorsen, Andrea Janičić, Srđan Lakić, Igor Kuvač, Radovan Vukomanović, Slobodan Peulić, Una Umićević, mentori; Miroslav Vujasinović, saradnik

Partneri: Ambasada Slovenije u Bosni i Hercegovini, Arhitektonski fakultet Ljubljana

Maslešino dvorište, Banja Luka, 2019.

Autori: Igor Kuvač, Slobodan Peulić, Andrea Janičić i Nikolina Hassam Dorsen

Partneri: Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci), Studentsko pozorište Banja Luka, Gradska uprava Banja Luka.

Odomaćivanje u javnom prostoru, Banja Luka, 2019.

Autori: Jelana Rajović, Đorđe Jovanović, Andrea Janičić, Nikolina Hassam Dorsen, Kristina Komljen, Bojana Todić i Zoran Uljarević, studenti; Pavle Stamenović, Igor Kuvač, Slobodan Peulić i Nebojša Jeremić, mentori.

Partneri: Dani arhitekture Banja Luka, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, Arhitektonsko- građevinsko- geodetski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci

Otvoreni amfiteatar, Banja Luka, 2018/2019. 

Autori: Aleksandar Šepa, Jovana Janjić, Nataša Lizdek, Vladana Milanović, Stefan Narić, Lazar Zolak, Slađana Momčičević, Slaviša Zakić, Momir Stanković, Miroslav Vujasinović, Zoran Kokeza, Jill Saunders, Stefanie Stanke, Åsne Kvalne, Irhana Šehović, Selma Jukić, Kerim Hadžić, Ana Grujić, Elma Begić, Emina Alić, Lamija Omerbegović, Dunja Krvavac, Razija Kruškić, Nada Danilović, Nikolina Šupić, Sara Lakić, Dragana Zorić, Slaven Cvijanović, Biljana Petrović, Dejan Vulić, Aleksandar Marić, Zorica Marković, Milica Ćetojević,  Nikolina Đurđević, Stefana Marčetić, Marko Ćosić, Biljana Petrović, Slaven Cvijanović, Nemanja Petković, Aleksandra Jekić, Anastasija Šarenac, Nemanja Popović, studenti; Igor Kuvač, Radovan Vukomanović, Slobodan Peulić, Isidora Karan, Una Umićević, Slavko Vasiljević, Mladen Burazor, Emina Alić, Markus Schwai, Ellen Aga Kildal, mentori.

Finansiranje: Ministarstvo spoljnih poslova Norveške kroz projekat HERD – univerzitetske saradnje između NTNU – Norveškog univerziteta za nauku i tehnologiju u Trondhajmu, Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu i Arhitektonsko-građevinsko-geodetskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci; Tim za male intervencije u prostoru Grada Banja Luka, Kompanija Aragosta invest doo, WMTA ustanova za stručno usavršavanje odraslih i Tamaris

Izvođenje: VRT DIZAJN & TREND

BLink, Banja Luka, 2018.

Autori: Đorđe Raljić, Boško Miljević, Nemanja Topić, Nebojša Jeremić, Neda Medić, Darja Premusanac i Maja Medić, studenti; Mladen Đukić, produkcija Aeon, ko-autori; Igor Kuvač, Radovan Vukomanović, Slobodan Peulić, Una Umićević, Isidora Karan, mentori; Goran Dimitrić, Saša Zečević, Sonja Rapajić, Nemanja Okilj, saradnici

Partneri: Grad Banja Luka, Turistička organizacija Banja Luka, Binis beton

Banjalučki mol, Banja Luka, 2017.

Autori: Kristine Tokvam Karlsen, Rebecca Bjørge, Ane Janzy Yde, Hannah Hoem Grelland, Marie Langsholt Holmqvist, Elisabeth Dybdahl, Michelle Schmidt, Zdravko Živanović, Martin Vevatne, Emina Alić, Danijela Jelić, Maja Glavinić, Nejra Basara, Zulija Halilović, Jusuf Kreso, Gem Slaku, Ismar Muslija, Maja Medić, Neda Medić, Darja Premasunac, Nebojša Jeremić, Nemanja Topić, Boško Miljević, Đorđe Raljić, studenti; Igor Kuvač, Slobodan Peulić, Una Umićević, Isidora Karan, Mladen Burazor, Markus Švaji, mentori; Radovan Vukomanović, Dragan Zrnić i Mladen Slijepčević, ko-mentori.

Saradnici: Slavko Vasiljević, Miroslav Vujasinović, Zoran Kokeza i Aleksandar Živković.

Izvođač: Građenje Đurić, d.o.o. Banja Luka

Finansiranje: Ministarstvo spoljnih poslova Norveške kroz projekat HERD – univerzitetske saradnje između NTNU – Norveškog univerziteta za nauku i tehnologiju u Trondhajmu, Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu i Arhitektonsko-građevinsko-geodetskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci