Projekat koji po prvi put nastoji da kroz arhitektonske mape za gradove Zenicu i Tuzlu mapira vrijedne modernističke spomenike arhitekture nosi naziv „Modernist Utopia“ i djelo je arhitekata Selvera Učanbarlića i Dine Jozića.

Intervju pripremio i vodio: dr. Boris Trapara, dipl. ing. arh.

Aktuelan predmet interesovanja stručne i šire javnosti sve češće je i arhitektonsko naslijeđe moderne koje karakteriše drugačiji tretman prostora u odnosu na do tada poznata pravila, zadovoljavanje funkcionalnih potreba sa otklonom prema dekorativno prezasićenim fasadama, dominantna upotreba materijala poput armiranog betona, čelika i stakla,  primjena različitih tipologija u izgradnji, te jak utjecaj političkih zahtjeva i društvenih potreba dvadesetog vijeka.

Domaći i strani istraživači sve češće se zanimaju za ostvarenja arhitekture međuratnog perioda, kao i ona ostvarenja arhitekture nastala nakon Drugog svjetskog rata, pa sve do kraja osamdesetih godina prošlog vijeka u gradovima u Bosni i Hercegovini. Pa ipak, naslijeđe moderne i post-moderne u većoj mjeri nije istraženo, niti valorizovano, osim par reprezentativnih primjera koji se uglavnom odnose na Sarajevo i spomeničke cjeline iz perioda NOB-a. Istraživanja arhitektonskog naslijeđa manjih gradova, poput Zenice i Tuzle, su među prvim istraživanjima ovog perioda i ove oblasti, te zaslužuju punu pažnju javnosti.

Projekat koji po prvi put nastoji da kroz arhitektonske mape za gradove Zenicu i Tuzlu mapira vrijedne modernističke spomenike arhitekture nosi naziv „Modernist Utopia“ i djelo je arhitekata Selvera Učanbarlića i Dine Jozića. Cilj projekta je da  kroz istraživanje, mapiranje i valorizaciju prezentuje arhitektonsko naslijeđe Zenice i Tuzle kroz moodernističe mape o kojima u nastavku govorimo sa autorima ovog projekta.

Šta vas je motivisalo da krene u istraživanje razvoja arhitekture XX vijeka? Da li su to bile neke od vrijednosti moderne i post-moderne?

Motivirale su nas njihove univerzalne vrijednosti, specifičnosti spoja tradicije i novih trendova u moderni, ali jedan od glavnih uticaja na nas je svako bila izložba otvorena 15. jula 2018. godine u Muzeju moderne umjetnosti (MOMA) u New Yorku, pod nazivom „Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948–1980“, koja je pokazala kako zapravo stranci daju značaj našim arhitektonskim ostvarenjima iz ovih perioda više nego mi sami, te smo shodno tome odlučili da i mi počnemo doprinositi promociji ovih arhitektonskih tekovina i na neki način da pokušamo prodrmati ostatak struke svojim volonterskim radom.

U sklopu vašeg istraživačkog rada razvili ste projekat „Modernist Utopia“, projekat koji je na volonterskoj osnovi proizveo modernističku mapu za Zenicu, dok je rad na modernističkoj mapi za Tuzlu u toku. Koji su njegovi ciljevi, koliko arhitektonskih spomenika je odabrano i predstavljeno i kakav kriterij odabira ste koristili u radu na pomenutom projektu?

Glavni cilj cjelokupnog projekta „Modernist Utopia“ je prepoznavanje, mapiranje i isticanje najvažnijih i najreprezentativnijih arhitektonskih ostvarenja perioda moderne u Zenici, Tuzli, a eventualno i u ostalim dijelovima Bosne i Hercegovine. Na projektu modernističke mape za Zenicu, koji je uključio prethodno istraživanje relevantnih izvora, radili smo približno šest mjeseci. Modernistička mapa za Tuzlu je u fazi izrade, trenutno radimo na analizi i selekciji prikupljenog materijala, te provjeri podataka kako bismo ponudili što precizniju mapu.

Glavni kriteriji u izradi modernističkih mapa bili su raznovrsnost i zastupljenost tipologija odabranih arhitektonskih objekata (u daljnjem razvoju projekta planiramo digitalizirati sve javne arhitektonske objekte ovog perioda), te oblikovni i funkcionalni kvaliteti po kojima se analizirana, selektovana i predstavljena arhitektonska ostvarenja ističu među ostalim primjerima modernističke arhitekture u tretiranom gradu, odnosno regiji. Važnu ulogu u ovom procesu imali su dostupnost i relevantnost korištenih izvora i literature.

Prilikom istraživanja, sa kojim preprekama ste se susretali? Da li je bilo zahtjevno pronaći podatke o pojedinačnim arhitektonskim objektima koje ste predstavili na mapi i da li su ti podaci sada dostupni široj javnosti?

Glavna prepreka je bila upravo nedostatak adekvatnih izvora te osnovnih informacija kao što su arhitekta i godina izgradnje objekta. S obzirom da je ovaj period u arhitektonskoj, ali i opštoj literaturi slabo istražen i predstavljen, pokušali smo prikupiti što veći broj podataka o arhitektonskim ostvarenjima u Zenici i Tuzli koji su prezentirani na modernističkim mapama.

Kompozicione analize smo sprovodili sami bez referiranja na postojeće izvore, a to je uključilo i posjete pojedinačnim lokalitetima, te opise njihovog trenutnog fizičkog stanja očuvanosti. Dio prikupljenih podataka prezentirali smo na web stranici www.modernistutopia.com koja predstavlja samo uvertiru – digitalizirani format fizičke mape do koje se može doći kroz novčanu donaciju i pomaganje daljnjem razvoju projekta, upravo putem ove web stranice.

Možete li nam predstaviti neke od osnovnih specifičnosti arhitekture i urbanizma Zenice i Tuzle, koje su to sličnosti i razlike između ovih gradova?

Sličnost između Tuzle i Zenice je to što su oba grada industrijski centri koji spadaju među glavne industrijske centre u Bosni i Hercegovini, i shodno tome, razvijali su se u urbanističkom smislu na sličan način. Pored poznatijih imena arhitekata, poput Juraja Neidhardta i Zlatka Ugljena, izdvajaju se i manje poznati arhitekti čiji doprinos nije ništa manje vrijedan, poput Karla Kužatka i Đuro Salaj. Specifičnih detalja vezanih za arhitektonsko naslijeđe ovog perioda u Zenici i Tuzli je mnogo i oni će se moći pronaći izdvojeni u našem projektu, odnosno na samim modernističkim mapama.

Zahvaljujem vam se na razgovoru i čestitam vam na odličnim rezultatima i na velikom trudu koji ste uložili u cilju promocije baštine XX vijeka, ne samo za Zenicu i Tuzlu, nego i za čitavu Bosnu i Hercegovinu. Možete li nam za kraj reći koji su vaši dalji planovi u razvoju ovog projekta?

Hvala vama na prilici da govorimo o našem projektu. Cilj nam je da prikupljene podatke predstavimo na izložbi o arhitekturi moderne, koja će biti organizirana u Zenici, o čemu će biti više riječi u narednom periodu. Naš glavni plan je digitalizacija svih relevantnih objekata modernističkog arhitektonskog naslijeđa u Bosni i Hercegovini, ali za taj poduhvat je potrebno vrijeme te prepoznavanje značaja ovog projekta i podrška od strane institucija gradova i države. Rezultat se, u suštini, ogleda kroz prepoznavanje projekta od strane struke i broja posjeta našoj web stranici, ali i kroz dostupnost nekih informacija koje bi trebale biti od značaja domaćim i stranim turistima zainteresiranim za naslijeđe modernističkog perioda u arhitekturi.