Od 350 pristiglih konkursnih rješenja za zgradu nove Opere i baleta, žiri je odabrao prijedlog međunarodno priznatog arhitektonskog biroa Snøhetta iz Osla. ZnačajnijI radovI Snøhetta, arhitektonskog, urbanističkog i dizajnerskog biroa su zgrade Biblioteke u Aleksandriji, Biblioteke u Sjevernoj Karolini i Muzeja umjetnosti Lillehammer u istoimenom gradu u Norveškoj.

Piše: Boris Trapara, arhitekta i istoričar arhitekture

Da je arhitektura umjetnost oblikovanja kao neodvojivi elemenat podneblja na kojem nastaje pokazuje zgrada Opere i baleta u Oslu (norveški: Operahuset). Ovdje ništa nije slučajno. Sve od najsitnijeg detalja enterijera, preko arhitektonskog rješenja, pa do urbanističke postavke zasnovano je na dobro promišljenom konceptu. Nedugo nakon izgradnje, zgrada Norveške opere i baleta postala je simbol glavnog grada zemlje; asocijacija za skandinavski identitet, predmet divljenja, turistička atrakcija i arhitektonska i kulturološka senzacija.

Od 350 pristiglih konkursnih rješenja za zgradu nove Opere i baleta, žiri je odabrao prijedlog međunarodno priznatog arhitektonskog biroa Snøhetta iz Osla. ZnačajnijI radovi Snøhetta, arhitektonskog, urbanističkog i dizajnerskog biroa su zgrade Biblioteke u Aleksandriji, Biblioteke u Sjevernoj Karolini i Muzeja umjetnosti Lillehammer u istoimenom gradu u Norveškoj. Zgrada Opere i baleta u Oslu, površine 38 500 m2 je zvanično otvorena 12. aprila 2008. godine. Radovi na izgradnji su trajali pet godina i koštali su oko 520 miliona eura.

Ovo impozantno zdanje predstavlja odličan primjer simbioze prirodnih datosti i arhitekture, ali i arhitekture i urbanizma. Industrijski dio grada, luka Bjørvika postala je novi centar, elitno naselje sa stambenim, poslovnim i kulturnim sadržajima. Ideja da zgrada odražva ljepotu skandinavskih fjordova i postane centar okupljanja stanovnika i posjetilaca Osla ostvarena je kroz savremenu arhitekturu univerzalnih vrijednosti, besprijekornu u stilu i dizajnu. Na ljude koji se profesionalno ne bave arhitekturom, niti dizajinom ovaj objekat ostavlja utisak svemirske letilice i već na prvom susretu izaziva simpatije. Za to je zaslužan dobar koncept koji grade tri elementa nazvana „Zid valova“, „Fabrika“ i „Tepih“.

Norvežani su istorijski i kulturološki vezani za more, a lokacija izgradnje nove zgrade Opere i baleta je nekadašnja industrijska luka i veza sa ostatkom svijeta. Stakleni zid koji dominira glavnom fasadom je reminescencija na more, a unutrašnji zid obložen drvetom sa pristupnim rampama za glavnu salu podsjeća na valove i zato je nazvan „Zid valova“. Projektovanje kompleksne zgrade kao što je kuća opere iziskuje saradnju velikog broja profesionalaca različite stručnosti što za cilj ima multifunkcionalan i estetski dopadljiv prostor u kojem će uživati i njegovi stalni korisnici i posjetioci. Ovaj proces je poistovjećen sa procesima u proizvodnji koji se odvijaju u fabrici pa je iz tog razloga tako i nazvan – „Fabrika“.

Konkursni zadatak je posebno akcentovao želju investitora (norveško Ministarstvo za crkvu i kulturu) da objekat treba biti na najvišem nivou kvalitete arhitekture i monumentalan u izražaju. Monumentalnost je postignuta u horizontalnom nivou kroz niz rampi koje omogućavaju pristup svima, a ne u vertikalnom smislu kako je to uobičajno. Ova dostupnost objekta koji ima izuzetno jaku vezu arhitekture i urbanizma ostvarena je preko senzibilno dizajniranih horizontalnih površina i kosina presvučenih italijanskim kamenom „La Facciata“ posebne obrade. Tako je objekat prekriven „Tepihom“ kojim je moguće popeti se na krov i doživjeti zgradu Opere i baleta kroz drugu dimenziju prostora stvarajući jaku vezu čovjeka i arhitekture. Monumentalnost zgrade Opere i baleta u Oslu je obojena emotivno i intimno sa jedne strane, sa druge strane ova zgrada je grandiozna i veličanstvena u svakom svom aspektu.

Tradicionalni materijali kamen, staklo i drvo su dominantni u eksterijeru i enterijeru Zgrade Opere i baleta u Oslu. Boja, tekstura i oblik su bili od ključne važnosti za današnji izgled zgrade. Bijeli kameni prekrivač pokriva površinu od 18 000 m2, ali ne stvara utisak težine, nego ledenog glečera. Arhitekte su u saradnji sa umjetnicima predložili nekoliko dekorativnih motiva da bi na kraju svaki komad kamena bio posebno tretiran tačno određenom dekoracijom koja nije vidljiva tokom pristupne sekvence objektu, ali kasnije postaje opšte pristuna konstanta u sagledavanju fasada zgrade. Organska forma pristupnih rampi čija ograda čini tkz. „Zid valova“ je obložena hrastovim drvetom koje je korišteno i u glavnoj dvorani. Posebno oblikovano gledalište se sastoji od 1364 sjedišta od kojih svako ima ugrađen monitor na kojem je moguće pratiti titlove na stranom jeziku. Dimenzije scene su š16m x d40m x v9m. U zgradi postoje još dvije manje dvorane, jedna od 400 mjesta i druga od 200 mjesta. Toplina hrastovog drveta je dala posebnu notu udobnosti prostora kreiranog u duhu savremene arhitekture.

Velika fasadna površina visoka 15 metara na južnoj, zapadnoj i sjevernoj strani tretirana je u staklenim plohama preko kojih je omogućen spektakularan pogled na oslovski fjord. Ovaj odabir fasade sa posebno projektovanim sistemom spojeva omogućio je da u toku noći enterijer preuzme dominantnu ulogu eksterijera. Unutrašnjost tako postaje spoljašnjost zgrade. Metal je korišten u konstruktivne i dekorativne svrhe. Pored tri dvorane sa pozornicama, u objektu se nalaze vježbaonice za orkestar i balet, restorani, kafići, kancelarije za administraciju koju čini 600 zaposlenih, radionice za scenografiju i kostime, garderobe za učesnike, teretane, kantine, kuhinje, ostave, toaleti i mali hotel za gostujuće predstave.

Objekat je opremljen najsavremenijom digitalnom tehnologijom i pruža najbolje tehničke uslove za najzahtjevnije operne i baletne projekte. Završni radovi podrazumjevali su usku saradnju sa umjetnicima radi čega je osnovano i posebno udruženje zaduženo da prati i koordinira umjetničke intervencije na zgradi. Eksterijer i enterijer su oplemenjeni kreacijama savremene umjetnosti poznatih umjetnika, koji su dali značajan doprinos ukupnom utisku zgrade Opere i baleta u Oslu.  Neki od umjetnika koji su radili na oplemenjivanju enterijera i eksterijera zgrade su: Monica Bonvicini, Olafur Eliasson, Kristian Blystad, Jorunn Sannes, Kalle Grude, Bodil Furu, Marte Aas, Talleiv Taro Manum, Tom Sandberg, Gerd Tinglum i dr.

Prožetost urbanizma, arhitekture, dizajna enterijera i skulpture je posebno naglašena na zgradi Opera i baleta u Oslu. Ostvarena je jaka veza između gotovo svih oblika umjetnosti kroz savremenu interpretaciju jasnih kulturoloških, istorijskih, i tradicionalnih vrijednosti Norveške. Majstorski oblikovana forma glečera i oblikovnost fjorda koji izranjaju iz mora doslijedno prate osnovnu funkciju arhitektonskog objekta. Izuzetno kvalitetna arhitektura zgrade nosi jaku umjetničku komponentu i u prenesenom značenju predstavlja bogatu scenografiju koja je operu i balet podigla na viši nivo čineći je dostupnom i dopadljivoj široj publici, ali ne i manje vrijednom, naprotiv.

Zgrada Opere i baleta u Oslu je dobila mnogobrojne nagrade za arhitekturu i dizajn, a posebno se izdvajaju Nagrada Svjetskog arhitektonskog festivala u Barseloni (2008. godina) i Nagrada Evropske Unije za savremenu arhitekturu (2009. godina). Zasluženo, zar ne?