Predstavljanje knjige ”Urbane sobe Sarajeva”

Kroz historijsku analizu geneze javnih prostora u Sarajevu, autorice preispituju kako su promjene odnosa društva naspram dihotomije privatno/individualno i javno/kolektivno, rezultirale mnoštvom zapuštenih, pasivnih, neuređenih, te urbanih prostora bez funkcije i identiteta.

doc. dr. sci. Nermina Zagora

doc. dr. sci. Dina Šamić-Musemić

Knjiga „Urbane sobe Sarajeva“ (puni naslov „Urban rooms of Sarajevo: Transforming urban public spaces using interior design tools“), autorica Nermine Zagora i Dine Šamić objavljena je u izdanju Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu

Savremeni javni prostori predstavljaju izazovnu temu u javnom diskursu iz oblasti arhitekture i urbanizma na globalnom nivou, a naročito u kontekstu (post)tranzicijskog društva i kompleksne historije Sarajeva. U knjizi „Urbane sobe Sarajeva“, autorice Nermina Zagora i Dina Šamić postavljaju tezu o krizi identiteta urbanog javnog prostora u gradu. Kroz historijsku analizu geneze javnih prostora u Sarajevu, autorice preispituju kako su promjene odnosa društva naspram dihotomije privatno/individualno i javno/kolektivno, rezultirale mnoštvom zapuštenih, pasivnih, neuređenih, te urbanih prostora bez funkcije i identiteta.

Metodom mapiranja, utvrđene su lokacije, te prostorno-urbanistički i socio-kulturološki atributi javnih prostora u gradu, kao što su tipologija, mjerilo, ograđenost, pristupačnost, urbana aktivnost i atmosfera. U ovoj analizi se izdvojila posebna kategorija prostora koji su u teoriji prepoznati kao urbane praznine, a predstaljaju sinonim za sive zone, napuštene, marginalizirane prostore u gradskom tkivu. Upravo u ovakvim „dvosmislenim“, tranzijentnim prostorima, autorice prepoznaju projektantski potencijal i šansu za urbanu regeneraciju grada. Urbane praznine posjeduju mogućnost preobrazbe u dinamične, aktivne, male javne prostore, koji su u knjizi označeni pojmom – urbane sobe. Autorice predlažu udruživanje projektantnskih metoda i alata urbanističkog projektovanja i dizajna enterijera, te na odabranih pet lokacija u Sarajevu, simuliraju transformaciju urbanih praznina u urbane sobe, koje simultano afirmišu individualne i kolektivne identitete. Primjenom inovativnih principa i strategija koje su izložene u knjizi, kao što je urbana akunpunktura, moguće je unaprijediti urbanu sredinu iznutra prema vani. Strateški osmišljene transformacije urbanih soba mogu rezonantno doprinijeti urbanoj regeneraciji šireg gradskog tkiva Sarajeva.

Knjiga će biti dostupna u štampanoj formi u bibliotekama univerziteta u BiH i partnerskih univerziteta u inostranstvu. Elektronska knjiga je u cjelosti dostupna na web stranici Arhitektonskog fakulteta UNSA. LINK: https://af.unsa.ba/o-fakultetu/izdavacka-djelatnost-arhitektonskog-fakulteta-u-sarajevu/

Autorice: Nermina Zagora i Dina Šamić

Recenzenti: Markus Schwai, NTNU, Norveška i Alessandro Massarente, UNIFE, Italija

Štampa: Dobra knjiga

Izdavač: Arhitektonski fakultet Univerziteta u Sarajevu

Ilustracije: Dunja Krvavac

Grafički dizajn: Mirna Ćesović
Lektura: Juliet Walker

Pokroviteljstvo: United Nations Development Programme (UNDP) BiH

RECENZENTSKI FORMULAR ZA KNJIGU: “URBANE SOBE SARAJEVA:

TRANSFORMACIJA URBANIH JAVNIH PROSTORA KORIŠTENJEM ALATA DIZAJNA ENTERIJERA”

PODACI O RECENZENTU

dr. sci. Alessandro Massarente
Vanredni profesor iz oblasti arhitektonskog i urbanističkog projektiranja,
Odsjek za arhitekturu, Arhitektonski fakultet, Univerzitet u Ferrari, Italija

PODACI O RECENZIRANOM RUKOPISU

dr. sci. Nermina Zagora
dr. sci. Dina Šamić-Musemić
Naučna knjiga
Historija urbanizma, Urbanističko projektovanje, Dizajn enterijera
Naslov: “Urbane sobe Sarajeva: Transformacija urbanih javnih prostora korištenjem alata dizajna enterijera

MIŠLJENJE O RUKOPISU

Ova knjiga tematizira višestruke odnose između javnog prostora i dizajna enterijera proizilazi iz autorskih istraživanja i empirijskog pristupa. Javni prostor je imao stratešku ulogu u procesima transformacije grada, posebno u slučaju Sarajeva, koji je u ovoj knjizi razmatran iz historijske, urbane i socio-kulturološke perspektive.

Predmet ovog istraživanja su urbane praznine, dok su urbane sobe identificirane kao regenerisani pandan urbanih praznina.

U prvom poglavlju je predstavljen historijski prikaz transformacije urbanih javnih prostora u Sarajevu, te analizirane su njihove glavne prostorne karakteristike koje su proizašle kao rezultat pet historijskih tranzicija. Za vrijeme srednjevjekovnog i osmanskog perioda, većina javnih prostora bilo realizirano privatnim ulaganjima i odlikujući se introvertnošću i intimnošću, te dijalogom između enterijera i eksterijera u formi „meandra“, odnosno arhitektonske kompozicije preplitanja volumena (Grabrijan & Neidhardt, 1957). Nakon osmanskog i za vrijeme habsburškog perioda, izgrađeno je nekoliko novih arhitektonskih tipologija, unutar urbanog tkiva koje karakterišu veliki urbani blokovi sa unutrašnjim dvorištima. Nakon habsburškog i za vrijeme međuratnog, te socialističkog jugoslovenskog razdoblja, realizovani su brojni arhitektonski i urbanistički natječaji za mnoge javne objekte na graničnim gradskim zonama (Marijin dvor), između austrougarskog i socijalističkog modernog dijela grada (Parlament, Muzej Revolucije), „manifestacijski trgovi“ predloženi od strane Neidhardta, prvi primjeri mega kompleksa za kulturne, sportske i komercijalne aktivnosti, kao i javni otvoreni prostori (Skenderija), kao i tzv. „domovi kulture“.Period koji je uslijedio nakon Socijalizma i proteže se do savremenog doba, karakteriše proliferacija tržnih i komercijalnih centara, naročito u zapadnom dijelu grada, uzrokujući fragmentaciju zajedničkih prostora, kao što su parkovi i trgovi.

U drugom poglavlju su mapirani javni prostori u Sarajevu, kroz detaljnu analizu njihovih socio-prostornih atributa (tipologija, mjerilo, konfiguracija, urbana aktivnost, pristupačnost, urbana atmosfera). Kada je u pitanju tipologija, na primjer, autorice su mapirale šest tipova javnih prostora, slijedeći teoretske pretpostavke i definicije Gehla, Carra, Carmone i Oldenburga, izdvojivši kategorije ozelenjenih prostora, građanskih prostora, komunalnih prostora, komunikacijskih prostora, javnih enterijera i „trećih prostora“, te nedefinisanih prostora. Autorice su na sličan način mapirale prostore po svakom navedenom kriteriju, pa su tako u slučaju kriterija urbane atmosfere, analizirale ektrovertirane i introvertirane prostore, dovodeći ih u vezu sa konceptom urbanih soba.

Identitet javnih prostora je u fokusu istraživanja trećeg poglavlja knjige, u vezi sa tranzicijskim uslovima ili „međustanjem“ kao potencijalnim silama transformacije javnih prostora u procesu urbane regeneracije. Javni prostori su analizirani iz perspektive socio-ekonomske i tehnološke tranzicije, te međuodnosa formalnog i neformalnog, globalnog i lokalno-specifičnog pristupa, kao i iz ugla višeslojnog historijskog naslijeđa, koje su kulture Zapada i Orijenta utkale u javne prostore Sarajeva.

Četvrto poglavlje sadrži pregled teoretskih definicija različitih tipologija urbanih praznina, te izdvaja projektantske metode i strategije za intervenciju i njihovu moguću transformaciju u urbane sobe.

U posljednjem, petom poglavlju, su izloženi rezultati aplikativnog istraživanja na primjeru pet studija slučaja u Sarajevu, koji su odabrani kroz filter šest kategorija definisanih u prethodnim poglavljima, te sistematizirani u sljedeće podkategorije: zapušteni javni prostori, unutarblokovske urbane praznine i fragmentirane urbane praznine Modernizma. Studija slučaja za odabranih pet primjera je struktuirana prema analitičkom modelu koji proizilazi iz prethodnih poglavlja knjige: studija započinje pregledom historijske geneze lokacije, sadrži analizu socio-prostornih atributa i tranzicijskih karakteristika primjera, a zaključci su sumirani u vidu tzv. identifikacijske matrice. Za svaki odabrani primjer, autorice su razvile identifikacijsku matricu, koja je struktuirana u tri nivoa (obim, strategija i alati), i pomoću koje je moguće analizirati aspekte programskog sadržaja, identiteta, projektantskih kriterija i učesnika u transformaciji javnih prostora.

Na temelju detaljnog mapiranja i analize javnih prostora u Sarajevu, ovo autorsko istraživanje nastoji definisati moguće alternativne projektantske strategije u odnosu na tradicionalni hijerarhijski pristup (odozgo prema dole) koji je baziran urbanom planiranju, za koji autorice zaključuju da nije odgovarajući u tranzicijskom socio-kulturološkom kontekstu Sarajeva.

Uloga koncepta urbane sobe u ovoj knjizi je da naglasi značaj odnosa između urbanih prostora i enterijera, javnog i privatnog domena, različitih projektantskih mjerila, te doprinese regeneracijskim procesima u gradu.

Teme, sadržaj i metodologija koji su prezentirani u ovoj knjizi su, prema mom sudu, usklađene sa istraživačkim oblastima, te potkrijeljene adekvantnim referencama i izvorima.

Struktura ove knjige je jasna, te pored sekvenci poglavlja sadrži i sažetke, ikonografski sistem i komparativne alate mapiranja.
Terminologija i jezički stil su adekvatni temi koja je analizirana na internacionalnom nivou.

ZAKLJUČAK I OCJEN

Ocjena ove knjige je pozitivna, uzimajući u obzir detaljno istraživanje plodnih odnosa između urbanih/unutrašnjih dimenzija i mjerila u okviru regeneracijskih strategija grada. Glavna preporuka odnosi se na finalnu bibliografiju, uz sugestiju da se artikuliše kroz različite teme u odnosu na glavne koncepte i/ili istraživačka polja koja se pominju u poglavlju.

DATUM, MJESTO I POTPIS

Ferrara, 15.07.2020.

Aessandro Massarente

RECENZIJA KNJIGE: “URBANE SOBE SARAJEVA:

TRANSFORMACIJA URBANIH JAVNIH PROSTORA KORIŠTENJEM ALATA DIZAJNA ENTERIJERA”

PODACI O RECENZENTU

r. sci. Markus Schwai
Redovni profesor
Odsjek za arhitekturu i planiranje, Fakultet za arhitekturu i dizajn, Norveški univerzitet nauke i tehnologije

PODACI O RECENZIRANOM RUKOPISU

dr. sci. Nermina Zagora
dr. sci. Dina Šamić-Musemić
150 stranica
85 ilustracija
18 tabela
Naučna knjiga
Bibliografija
Od urbanističkog projektovanja do dizajna enterijera
Naslov: “Urbane sobe Sarajeva: Transformacija urbanih javnih prostora korištenjem alata dizajna enterijera”

MIŠLJENJE O RUKOPISU

Autorice nas vode na nekoliko simultanih putovanja. Prvo putovanje započinje prikazom historijske geneze urbanih prostora u Sarajevu, od srednjevjekovnog perioda do savremenog doba, ističući, između ostalog, osmansku, habsburšku i jugoslavensku fazu. Nakon uvodnog upozavanja sa lokacijom istraživanja, postavljena je solidna osnova za koncepte koji će biti predstavljeni u drugom i trećem poglavlju.

U narednim poglavljima slijedi diskusija o arhitektonskim aspektima i identitetu prostora. Drugo poglavlje slijedi tradicionalne arhitektonsko-urbanističke definicije javnih prostora, opisujući parametre kao što su veličina i pristupačnost javnog prostora. Kao posljednji parametar, navodi se kvalitet atmosfere javnog prostora, čime je ostvaren prijelaz ka trećem poglavlju. Diskusija o fenomenologiji atmosfere prostora se referiše na važne teoretičara arhitekture kao što su Norberg-Schulz, Zumthor, Pallasmaa i Gehl. U ovom dijelu knjige, autorice nagovještavaju naredne korake kroz uvođenje pojmova „introvertiranih i ektrovertiranih javnih prostora“. U sažetku ovog poglavlja, introvertirani prostor se povezuje sa enterijerom.

U Trećem poglavlju, autorice nastoje da povežu i kontrastiraju identitet javnih prostora sa tranzicijama i dihotomijama, koje su uočene u historijskom razvoju grada. Prilikom razmatranja historijskog pregleda, objašnjeno je kako su promjene vrijednosti unutar konteksta uticale na identitet prostora. Putovanje kroz vrijeme završava sa 21. stoljećem i diskusijom o uticajima tehnološke tranzicije, odnosno vezi uticaju pametne tehnologije na prostor. U posljednja tri odlomka ovog poglavlja, autorice ramzatraju suprotstavljene fenomene kao što su formalni-neformalni i globalni-lokalni pristup, te istražuju njihov uticaj na oblikovanje prostora i stvaranje identita mjesta. U nastavku poglavlja je analiziran nastanak urbanih praznina kao rezultat tranzicijskih procesa u kontekstu savremenih gradova kao generatora kapitala. Urbane praznine su detaljnije razmatrane u Četvrtom poglavlju. Autorice su razvile analitički okvir za proučavanje atributa urbanih praznina. Nakon klasifikacije tri tipa urbanih praznina, predloženi su pristupi intervencije, poput urban akupunkture. Ovi pristupi su ilustrovani internacionalnim primjerima. Autorice izdvajaju metode poput urbane reciklaže, privremenih urbanističkih projekata, placemaking, taktičkog urbanizma, kolaborativnog pristupa, urbane akupunkture, kao mogućih načina kreiranja „urbanih soba“. U posljednjem poglavlju, autorice povezuju vanjski i unutrašnji prostor, te ilustruju predložene pristupe historijskim mapama, kao i primjerima iz arhitektonske prakse. U Petom poglavlju, predstavljena je studija slučajeva, u kojoj su elaborirani i vizuelizirani primjeri pet javnih prostora iz Sarajeva. U posljednjem pogavlju su jasno predstavljeni zaključci istraživanja. Svako poglavlje završava sa sažetkom, koji čitaoca navodi na dalje razmišljanje.

ZAKLJUČAK I OCJENA

Ova knjiga predstavlja jezgrovito izlaganje o važnim urbanim javnim prostorima Sarajeva. Bazirana je na dobrom izboru historijskih izvora i opisa arhitektonske prakse, te na pokazanom razumijevanju različitih utjecaja koji su podsticali i usmjeravali urbani razvoj. Nakon razmatranja ovih kompleksnih odnosa, Autorice na razumljiv način predlažu moguće intervencije. Knjiga sadrži reference iz arhitektonske teorije i historije, kao i primjere savremene arhitektonske prakse. Nadalje, ova knjiga sadrži obimnu dokumentaciju o relevantnoj, često zapostavljenoj tematici o urbanom razvoju u svim njegovim formama. Preporučujem ovaj Rukopis za publikaciju, zbog vrijednog autorskog doprinosa širem razumijevanju urbanog razvoja.