Hotel Grand na Lopudu pored manastira i Crkve Sv. Nikole; foto: lična arhiva

Piše: Slobodan Maldini: Arhitektura izvan konteksta

Povodom  obilježavanja 125 godina od rođenja arhitekte i urbaniste Nikole Dobrovića (1897-1967) Srpska akademija nauka i umjetnosti predstavila je izložbu „Nikola Dobrović – Pod zastavama modernih pokreta“, a najavljena je i mamutska konferencija – svojevrsni sajam idolatrije posvećen akademiku, na koji je pozvano više od 60 predavača. Ovoliko podizanje prašine nad ideologom balkanskog modernizma do danas nije viđeno, a moguće objašnjenje je što je on među rijetkima koji su trag ostavili „pod zastavama“ nekoliko današnjih zemalja: u Češkoj, Hrvatskoj, Crnoj Gori, Makedoniji i Srbiji.

Rođen u Pečuju, Dobrović je studirao u Budimpešti, potom u Pragu, gdje je radio u ateljeu Vagnerovih sledbenika Hipšmana i Engela do 1934. Na poziv dubrovačkog konzervatora Koste Strajnića, koji je gajio zabludu da je moderna arhitektura jedini izraz koji Dubrovnik treba da prihvati, Dobrović se preselio u taj grad. U istorijskom jezgru Pilama projektovao je hotel Kursalon u modernističkom stilu, što je izazvalo polemike, ali i otvorilo mu vrata da se u istorijskom dalmatinskom ambijentu suprotstavi tradicionalnoj gradnji kamenom, mediteranskim kanalicama i nametne ravne krovove, armirani beton i malter. U Dubrovniku je projektovao modernističke vile, među kojima su izvedene: Rusalka na Boninovu, Vesna na Lopudu, Adonis na Drugom Konalu, Svid u Malom Zatonu. Na Lopudu je izgradio Grand hotel u armirano-betonskom skeletnom sistemu, prvom te vrste na primorju, ignorišući istorijski kontekst susjednog dominikanskog manastira i Crkve Sv. Nikole. Zajedno sa pobjediocima, Dobrović je 1944. došao u Beograd. Iako u prijestonici nije imao ni jednu izgrađenu zgradu, komunistička vlast mu je povjerila urbanističko planiranje ratom uništenog grada, na šta je maestralno odgovorio. Prekog karaktera, uklonjen je sa mjesta direktora Instituta za urbanističko planiranje i premešten na Arhitektonski fakultet, gdje je među studentima stekao zasluženu harizmu. Ovaj Titov prijatelj je pozvan 1954. da učestvuje na konkursu a potom i izgradi novu zgradu Ministarstva odbrane, kompleks koji se nametnuo Nemanjinoj ulici, ne poštujući urbanističku regulaciju. Početkom šezdesetih ostaviće trag u Herceg Novom, između ostalog Planom centralne zone grada, gradnjom Gradske pošte i Dječjeg odjeljenja Zavoda „Dr Simo Milošević“.

Iako je načinio veliki pomak u implementaciji modernizma na prostorima Jugoslavije, stilski neprilagođenom arhitekturom egocentrični Dobrović je doprinijelo degradaciji graditeljstva u kontekstu. Njegov potencijalno razarajući utjecaj na istorijsko tkivo Dubrovnika nije toliko pretio očuvanju identiteta grada-muzeja, koliko je promijenio paradigmu namećući modernu arhitekturu istorijskom izgledu dalmatinskog mjesta. I dok je djelovanje Dobrovića u Dubrovniku ograničeno na pojedine slučajeve suprotstavljanja nasljeđu, u Herceg Novom je bezobzirni modernizam pod njegovim uzorima doveo do promjena u kojima je urušen primorski ambijent. Kao nekada, i danas tradicionalisti Dobrovićevu arhitekturu smatraju nametljivom, bez sluha za prostorno naslijeđe, a konzervativci čak istoricistički nepismenom, izražavajući zadovoljstvo što je njegov „udar“ na dalmatinsku arhitekturu Herceg Novog ostao ograničen, budući da bi u protivnom ovaj „kameni brod“ bio bezlično zabetoniran modernističkim kubusima dobrovićmanije, u potpunosti izgubivši svoj vijekovima građen istorijski karakter.