Osnovna škola u Gandou; foto: Erik-Jan Overkerk, Fondacija Pricker
Piše: arhitekta i istoričar arhitekture Slobodan Maldini
Proteklih mjeseci koliko traju vojne operacije u Ukrajini, svet se suočio sa jednom od najozbiljnijih kriza u 21. vijeku. Prekinuvši ekonomske odnose sa Rusijom, zemlje Starog kontinenta koje su donedavno uživale u blagodatima luksuza potrošačkog društva zasnovanog na energetskim izvorima iz ove „neprijateljske zemlje“, privikavaju se na život u skupoći i štedljivosti uslijed nedostatka nafte i gasa, preporučujući građanima odricanje – održavanje lične higijene povremeno i to hladnom vodom, umanjeno grijanje stambenih prostora u zimskom periodu, uz upotrebu džempera i jakni. Život u naoko prebogatoj Zapadnoj Evropi više neće biti isti. Međutim, postoje zemlje koje odavno žive u teškoj oskudici. Stanovnicima sušne Afrike nedostaju osnovna životna sredstva – hrana i voda, a o energetskim potrebama tamo i ne razmišljaju. U uslovima ekstremnog nedostatka primarnih resursa, tamo se dovijaju na različite načine, a jedinstvene primjere ovog prilagođavanja pronalazimo u graditeljstvu.
Uloga arhitekture u kontekstu životnih uslova ekstremne oskudice je luča vodilja ovogodišnje Prickerove nagrade, vjerovatno najznačajnijeg svjetskog priznanja u arhitekturi. Žiri sastavljen od eminentnih arhitekata, pod predsjedavajućim Alehandrom Aravenom, visoko priznanje dodijelio je berlinskom studentu rođenom u Burkini Faso, Dijebedo Fransisu Kereu. Opredeljenje da u galeriju slavnih uvrsti arhitektu koji stvara u uslovima nemaštine apostrofirao je predsednik Hajat fondacije Tom Pricker rečima: „Arhitektura Fransisa Kerea je pionirska – održiva za zemlju i njene stanovnike, na teritorijama gdje vlada ekstremna oskudica. On je podjednako arhitekta i sluga, poboljšavajući živote i iskustva velikog broja stanovnika u regionu sveta koji je ponekad zaboravljen“. Ovogodišnja Prickerova nagrada postavlja ključna pitanja: Koja je uloga arhitekture u kontekstu ekstremne oskudice? Koji je pravi pristup radu u najtežim mogućim uslovima? Da li arhitekta treba da bude skroman i da rizikuje da podlegne nepovoljnim okolnostima u kojima radi? Ili je skromnost jedini način da bude relevantan i postigne rezultate? Da li treba da bude ambiciozan da bi podstakao promjene? Ili ambicijom rizikuje da stvori deplasiranu i arhitekturu pukih želja? Na ova pitanja odgovore daje sam Kere: „Nadam se da ću promijeniti paradigmu, potaknuti ljude da sanjaju i rizikuju. Ne treba da rasipate materijal zato što ste bogati. Ne treba da odustanete od namjere da stvorite kvalitet zato što ste siromašni… Svako zaslužuje kvalitet, svako zaslužuje luksuz i svako zaslužuje udobnost. Mi smo međusobno povezani i zabrinutost u pogledu klime, demokratije i oskudice je briga za sve nas.”
Kereova arhitektura zasniva se na amalgamu evropske arhitektonske misli i tradicije Crnog kontinenta, potrebama i običajima njegove zemlje. On je istrajan u odluci da znanje stečeno u obrazovanju na jednom od vodećih tehničkih univerziteta u svetu primjeni u svojoj rodnoj zemlji i pomogne uzdizanju domaćeg znanja, kulture i društva. Ovim zadatkom bavi se kontinuirano, na način koji istovremeno veoma poštuje mjesto i tradiciju, a pritom transformiše ono što se može ponuditi u oskudici, kao u osnovnoj školi u Gandou koja je služila kao primjer mnogima, čak i van granica Burkine Faso. Brojna Kereova izgrađena djela nalaze se u Africi, u zemljama uključujući Republiku Benin, Burkinu Faso, Mali, Keniju, Mozambik, Togo i Sudan i predstavljaju inspiraciju arhitektima širom sveta.
