Iako je načinio veliki pomak u implementaciji modernizma na prostorima Jugoslavije, stilski neprilagođenom arhitekturom egocentrični Dobrović je doprinio degradaciji graditeljstva u kontekstu.

Piše: Slobodan Maldini

Povodom  obilježivanja 125 godina od rođenja arhitekte i urbaniste Nikole Dobrovića (1897-1967) Srpska akademija nauka i umjetnosti predstavila je izložbu „Nikola Dobrović – Pod zastavama modernih pokreta“, a najavljena je mamutska konferencija – svojevrsni sajam idolatrije posvećen akademiku, na koji je pozvano više od 60 predavača. Ovoliko podizanje prašine nad ideologom balkanskog modernizma do danas nije viđeno, a moguće objašnjenje je što je on među rijetkima koji su trag ostavili „pod zastavama“ nekoliko današnjih zemalja: u Češkoj, Hrvatskoj, Crnoj Gori, Makedoniji i Srbiji.

Rođen u Pečuju, Dobrović je studirao u Budimpešti, potom u Pragu, gdje je radio u ateljeu Vagnerovih sljedbenika Hipšmana i Engela do 1934. Na poziv dubrovačkog konzervatora Koste Strajnića, koji je gajio zabludu da je moderna arhitektura jedini izraz koji Dubrovnik treba da prihvati, Dobrović se preselio u taj grad. U istorijskom jezgru Pilama projektovao je hotel Kursalon u modernističkom stilu, što je izazvalo polemike, ali i otvorilo mu vrata da se u istorijskom dalmatinskom ambijentu suprotstavi tradicionalnoj gradnji kamenom, mediteranskim kanalicama i nametne ravne krovove, armirani beton i malter. U Dubrovniku je projektovao modernističke vile, među kojima su izvedene: Rusalka na Boninovu, Vesna na Lopudu, Adonis na Drugom Konalu, Svid u Malom Zatonu.

Na Lopudu je izgradio Grand hotel u armirano-betonskom skeletnom sistemu, prvom te vrste na primorju, ignorišući istorijski kontekst susjednog dominikanskog manastira i Crkve Sv. Nikole. Zajedno sa pobjediocima, Dobrović je 1944. došao u Beograd. Iako u prestonici nije imao ni jednu izgrađenu zgradu, komunistička vlast mu je povjerila urbanističko planiranje ratom uništenog grada, na šta je maestralno odgovorio. Prekog karaktera, uklonjen je sa mjesta direktora Instituta za urbanističko planiranje i premješten na Arhitektonski fakultet, gdje je među studentima stekao zasluženu harizmu. Ovaj Titov prijatelj je pozvan 1954. da učestvuje na konkursu, a potom i izgradi novu zgradu Ministarstva odbrane, kompleks koji se nametnuo Nemanjinoj ulici, ne poštujući urbanističku regulaciju. Početkom šezdesetih ostaviće trag u Herceg Novom, između ostalog Planom centralne zone grada, gradnjom Gradske pošte i Dečjeg odeljenja Zavoda „Dr Simo Milošević“.

Iako je načinio veliki pomak u implementaciji modernizma na prostorima Jugoslavije, stilski neprilagođenom arhitekturom egocentrični Dobrović je doprinio degradaciji graditeljstva u kontekstu. Njegov potencijalno razarajući uticaj na istorijsko tkivo Dubrovnika nije toliko prijetio očuvanju identiteta grada-muzeja, koliko je promijenio paradigmu namećući modernu arhitekturu istorijskom izgledu dalmatinskog mjesta. I dok je djelovanje Dobrovića u Dubrovniku ograničeno na pojedine slučajeve suprotstavljanja naslijeđu, u Herceg Novom je bezobzirni modernizam pod njegovim uzorima doveo do promjena u kojima je urušen primorski ambijent. Kao nekada, i danas tradicionalisti Dobrovićevu arhitekturu smatraju nametljivom, bez sluha za prostorno naslijeđe, a konzervativci čak istoricistički nepismenom, izražavajući zadovoljstvo što je njegov „udar“ na dalmatinsku arhitekturu Herceg Novog ostao ograničen, budući da bi u protivnom ovaj „kameni brod“ bio bezlično zabetoniran modernističkim kubusima dobrovićmanije, u potpunosti izgubivši svoj vekovima građen istorijski karakter.

On the occasion of marking 125 years since the birth of the architect and urban planner Nikola Dobrović (1897-1967), the Serbian Academy of Sciences and Arts presented the exhibition “Nikola Dobrović – Under the flags of modern movements”. A mammoth conference was also announced for November 2022 – a kind of idolatry fair dedicated to the academic, to which more than 60 lecturers were invited. Such coverage of the ideologist of Balkan modernism hasn’t been seen before, and a possible explanation would be the fact that he’s one of the rare people that left a trace “under the flags” of the countries today: the Czech Republic, Croatia, Montenegro, Macedonia and Serbia.