Na slici: Arhitektonski kompleks Vertikalna šuma u Milanu arhitekte Stefana Boerija; foto: lična arhiva

Piše: Slobodan Maldini

Urbanizacija ubrzano menja prirodne pejzaže, sa teškim posledicama po živi svet. Utiče na biljke, životinje i ljude, smanjuje dostupnost vode, zagađuje i rasparčava staništa, što vodi do promena u fiziologiji, ponašanju i brojnosti živih bića. Gradovi su u velikoj meri odgovorni za probleme klimatskih promena. Do 2030. čak 60% globalne populacije živeće u urbanim područjima. Gradovi troše 75% svetskih prirodnih resursa i čine više od 70% globalne emisije CO2. Kumulativna emisija CO2, zajedno sa metanom i drugim gasovima staklene bašte, izaziva globalno površinsko zagrevanje planete, što vodi do gubitka biodiverziteta, topljenja leda i podizanja nivoa mora. Poznato je da šume i drveće apsorbuju skoro 40% emisija fosilnih goriva koje u velikoj meri proizvode naši gradovi. Lišće i korenje apsorbuju CO2 putem fotosinteze i pomažu smanjenju uticaja zagađivača.

I pored svesti o neophodnosti zelenila, uže područje Beograda je u protekle tri decenije izgubilo čak 30% zelenih površina, a u naredne dve decenije ovaj gubitak popeće se na više od 60%. Uništavanje zelenila posledica je povećanja gustine izgrađenosti, pretvaranja slobodnih površina u parkinge i zgrade, gradnje javnih sadržaja na zelenim prostorima. Nekadašnja dvorišta – bašte danas su nestala pod naletom visokospratnica, a beton je zamenio zelenilo svuda gde je to moglo da donese investitorima profit. Mnoga beogradska naselja kuća u zelenilu pretvorena su u betonske blokove, a zelene površine su asfaltirane. Nakon što je Beograd izgubio prirodni pokrivač zemljišta zamenivši ga trotoarima, zgradama i drugim površinama koje apsorbuju i zadržavaju toplotu, pretvorio se u toplotno ostrvo – područje gde su zbog pogrešne urbanizacije drastično povećani troškovi energije za hlađenje, nivo zagađenja vazduha, bolesti povezanih sa prekomernim zagrevanjem i ukupni mortalitet.

U borbi za zdravu sredinu, urbanistima pruža podršku urbano šumarstvo, koje je odavno Beogradu donelo vrtne četvrti. Početkom prošlog veka, prestonica je dobila svoj prvi vrtni grad Kotež Neimar, koji su naselili ugledni građani. Krajem dvadesetih, sagrađena je Profesorska kolonija – naselje prizemnih i jednospratnih kuća sa vrtovima. Jedan od najlepših i delova Beograda, Dedinje, elitni status zahvaljuje niskom procentu izgrađenosti kuća u zelenilu. Činovnička kolonija u severozapadnom delu Voždovca građena je tridesetih godina, velikim delom po projektima Jana Dubovog, kao kvart stambenih porodičnih kuća i vila sa dvorištima i zelenim pojasevima između njih. Nažalost, beogradski vrtni gradovi su u velikoj meri devastirani izgradnjom visokospratnica, što je povećalo gustinu izgrađenosti na neizdrživi nivo. Danas je poslednji čas za pokretanje kampanje urbanog šumarstva, koje treba da postane prioritet u agendi Vlade i lokalnih samouprava. Primenom znanja urbanog šumarstva biće povećane zelene površine, kreirani novi parkovi i bašte, transformisani gradski krovovi u travnjake i povrtnjake, pretvorene urbane praznine i dvorišta u zelene oaze, promovisane društvene bašte i sprovedena urbana poljoprivreda, stvorena mreža zelenih koridora, povećan broj zelenih zgrada i vertikalnih šuma, stvorene nove gradske orbitalne šume i šumska područja.