RED Kiosk Transformer – Pop-up instalacija kao arhitektonski eksperiment i pedagoški alat

RED Kiosk Transformer, dobitnik prestižne nagrade BIGSEE 2025 i priznanja Collegium artisticum za studentski rad, ističe se kao primjer uspješnog spoja arhitektonskog eksperimenta i društvene funkcije.

Autor: Igor Kuvač, Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci/ Istraživački centar za prostor

Fotografije: Dubravko Aleksić, Igor Kuvač

Crteži: Marta Ilišković, Aleksandra Aleksić

Arhitektonski eksperiment u Univerzitetskom gradu

Tokom proteklih mjeseci, javni prostor Univerzitetskog grada i pristupni plato nove zgrade Arhitektonsko-građevinsko-geodetskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci obilježila je prostorna pop-up instalacija RED Kiosk Transformer. Instalacija je predstavljala savremeni umjetničko-arhitektonski prikaz jedne faze restauracije čuvenog kioska K67, remek-djela modernističkog industrijskog dizajna arhitekte Saše Mächtiga iz 1966. godine.

Ova privremena (de)konstruktivistička struktura naglašava osnovne karakteristike K67 – modularnost, fleksibilnost, prefabrikaciju, transformabilnost i lakoću. Inspirisana poznatim aksonometrijskim dijagramom kioska, instalacija omogućava posmatračima – posebno studentima arhitekture, urbanizma, građevinarstva i dizajna – da uživo sagledaju sve elemente, detalje i materijale od kojih je kiosk građen. Osim same fizičke strukture, instalacija je imala snažnu memorijsku dimenziju evocirajući različite prizore svakodnevne jugoslovenske kulture, kao što je npr. prodaja viršli u kifli, prilikom otvaranja.

Nastavak istraživanja modernističkog nasljeđa

Postavljanje RED Kiosk Transformera dio je višegodišnjeg istraživačkog i pedagoškog rada na temu jugoslovenskog modernizma, koji zajednički provode Istraživački centar za prostor, Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakulteta i DOCOMOMO BiH. Kroz DOCOMOMO studio (2021/22) i Crveni studio (2022/23) studenti su istraživali modernističko arhitektonsko nasljeđe i prezentovali rezultate kroz dvije pop-up izložbe u Domu omladine Banja Luka. Priznanja poput nagrade HERSUS u kategoriji Education-Instructors potvrđuju vrijednost ovakvog pristupa, gdje se nasljeđe ne tretira samo kao predmet zaštite, već i kao izvor novih arhitektonskih i pedagoških praksi.

Kiosk K67 u okviru Erasmus+ APLE projekta

U okviru međunarodnog projekta Erasmus+ APLE (Architectural Pop-Up Laboratories for knowledge exchange between academia and practice), rad na objektu K67 ima višestruke uloge:

Studija slučaja – istraživanje i eksperiment u razmjeri 1:1, kroz kolaborativni i kokreativni rad;
Izlog projekta – prezentacija procesa, rezultata i dugoročno održivog modela APLE Pop-Up Lab-a javnosti i profesionalnoj zajednici;
Eksperimentalni prostor – mogućnost da instalacija bude korištena za različite javne i univerzitetske programe: predavanja, promocije, izložbe, radionice i kulturne događaje.

Na taj način, Kiosk K67 ponovo postaje aktivni element javnog prostora, ali i platforma za učenje i kreativnu produkciju.

Nagrade Collegium artisticum 2025 i BIGSEE Award 2025

RED Kiosk Transformer je dobitnik nagrade BIGSEE Award 2025 (koja se godišnje dodjeljuje u Sloviniji) u kategoriji Public / open space and landscape, te specijalnog priznanja Collegium artisticum 2025 za studentski rad. Žiri je istakao da je projekat nagrađen „zbog kvaliteta, ali i kao podsticaj mladim autorima te afirmacija pedagoškog rada u arhitekturi, kao ključnog oblika arhitektonske discipline“. U obrazloženju je naglašeno da se „obnova i analiza ikoničnog kioska K67 pretvaraju u pedagoški zadatak i međunarodnu radionicu, koja okuplja studente i mentore više škola, završavajući u formi analitičke instalacije – crteža u prostoru. Time projekt prelazi iz pedagoške vježbe u inspirativan arhitektonski artefakt.“

Između nasljeđa i budućnosti

RED Kiosk Transformer pokazuje kako arhitektonska pedagogija, istraživački rad i umjetnički eksperiment mogu rezultirati objektom koji istovremeno odražava prošlost i otvara pitanja budućnosti. Kao privremeni artefakt, instalacija spaja memoriju jugoslovenskog modernizma i savremene pedagoške metode, nudeći i stručnoj i široj javnosti priliku da promišlja vrijednost arhitektonskog nasljeđa i njegovu transformaciju u savremenom kontekstu. U tom smislu, RED Kiosk Transformer nije samo instalacija, već i manifest o važnosti arhitekture kao discipline koja obrazuje, inspiriše i povezuje zajednicu.

Impresum

Instalacija je rezultat međunarodne studentske radionice za restauraciju kioska К67 u okviru projekta (Iconic) RED КIOSК – A Journey to Modernist Heritage u kojoj su učestvovali: Sofija Maksimova, Aneta Galova, Jakub Sučanek, Adela Tupova, Кorana Mrkalj, Tamara Žerajić, Teodora Tomić, Milica Bursać, Teodora Fojkar, Milica Laković, Anja Brnović, Sara Stamatović, Maja Martinović, Jelena Mamlić, Anja Savić, Ivan Bojanić, Mia Davidović, Anja Boričić, Danilo Božunović, Tijana Кnežević, Sonja Vidović i Anđela Božić (studenti), te Кristina Smrzova, Mihael Gabrijel, Peter Preininger, Nevena Novaković, Igor Кuvač, Anđela Aćimović, Anica Draganić, Marija Silađi, Slavica Stamatović Vučković i Tim Jevšenak (mentori).

Projekat je dio xRED eksperimentalne linije, nastao u Pop-Up Lab Banja Luka (u okviru projekta Erasmus+ APLE). Кoordinišu ga Istraživački centar za prostor i Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci u partnerstvu sa CULTstore Novi Sad (Srbija), Кobra Arch Brno (Češka), tima za restauraciju К67 u Celju (koji koordiniše Tim Jevšenak). Podržan je od strane CEEPUS A.B.C.D. mreže (Departman za arhitekturu Fakulteta tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu; Arhitektonski fakultet, TU Brno; Arhitektonski fakultet Podgorica, Univerzitet Crne Gore; Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci) i DOCOMOMO BiH.

Projekat je sponzorisan od strane DANUBE SMALL PROJECT FUND (www.danubeculture.eu). Takođe ga sponzoriše kompanija MB Modul.